بایگانی دسته‌بندی: یادداشت

هر ساله با فرارسیدن مهر، شور و هیجان خرید لوازم‌التحریر یکی از خاطرات جمعی خانواده‌های ایرانی است. اما امسال، به جای این هیاهو، سکوتی سنگین در بازار حکم‌فرماست. رشد ۲۰ تا ۳۰ درصدی قیمت‌ها به روایت رئیس اتحادیه لوازم‌التحریر و کتاب‌فروشان ارومیه، نشانه‌ای است از بحرانی که نه فقط اقتصاد خانواده‌ها، بلکه آینده آموزش کشور را نشانه گرفته است.
از زاویه‌ای تحلیلی، گرانی لوازم‌التحریر صرفاً یک افزایش قیمت مقطعی نیست؛ بلکه نمایانگر شکاف‌های عمیق‌تری است. آموزش زمانی می‌تواند «حق همگانی» باشد که ابزارهای پایه‌ای آن برای همه قابل دسترس باشد. فرزین محمدی، کارشناس آموزش، به درستی تأکید می‌کند که کمبود وسایل تحصیلی، فراتر از یک مسأله اقتصادی، بر روحیه دانش‌آموزان و کیفیت یادگیری آنان اثر می‌گذارد. کودکی که از دفتر و مداد محروم است، عملاً از بخشی از فرآیند یادگیری کنار گذاشته می‌شود.
اما پیامدهای این وضعیت به اینجا ختم نمی‌شود. پروانه خورشیدی، جامعه‌شناس، از اصطلاح «ترک تحصیل پنهان» استفاده می‌کند تا نشان دهد چگونه بسیاری از خانواده‌ها به جای فرستادن فرزندانشان به مدرسه، آن‌ها را روانه بازار کار می‌کنند، بدون اینکه به طور رسمی ترک تحصیل اعلام شود. این روند نه تنها حق آموزش کودکان را سلب می‌کند، بلکه با افزایش کودکان کار، استثمار آنان و محرومیت دائمی از فرصت‌های برابر اجتماعی همراه است.
تحصیل یکی از ابزارهای اصلی خروج از فقر است. هرچه دسترسی به آموزش سخت‌تر شود، چرخه فقر در خانواده‌ها تداوم پیدا می‌کند و به نسل‌های بعدی منتقل می‌شود. بی‌سوادی و کم‌سوادی نیز بیکاری، اعتیاد، بزهکاری و طرد اجتماعی را تقویت می‌کند. این یعنی محروم کردن کودکان امروز، هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی سنگینی برای فردای کشور دارد.
در چنین شرایطی، حق تحصیل به عنوان یکی از بدیهی‌ترین حقوق کودک باید در صدر اولویت‌های سیاست‌گذاران قرار گیرد. همان‌طور که خورشیدی هشدار می‌دهد، انتخاب بین «نان شب» و «دفتر و مداد» فقط یک تصمیم خانوادگی نیست؛ بلکه شاخصی از شکست سیاست‌های حمایتی و تورم مهارنشده است.
اگر مسئولان همچنان به آموزش به چشم هزینه نگاه کنند و نه سرمایه‌گذاری، جامعه در آینده با بحران‌هایی پیچیده‌تر روبه‌رو خواهد شد: شکاف طبقاتی عمیق‌تر، کاهش سرمایه انسانی و افزایش آسیب‌های اجتماعی. گرانی لوازم‌التحریر شاید در مقیاس فردی کوچک به نظر برسد، اما در مقیاس ملی زنگ خطری است برای آینده‌ای که در آن عدالت آموزشی بیش از پیش رنگ می‌بازد.

ترس گفتن، امید دیده شدن!

به قلم ساجده پروازی؛ روانشناس مهروماه

روایت بهار، دختری که یاد گرفت صدایش را پنهان نکند. “مامانم همیشه عصبانیه. وقتی برمی‌گرده خونه، صداشو بالا می‌بره. اگه چیزی بخوام، دعوام می‌کنه. می‌گه لوس شدی. یه بار با سوزن ته‌گرد زد به پام. هنوزم دردش یادمه… ولی بیشتر از اینا، اینه که اصلاً نمی‌دونم چرا این کارو می‌کنه.” بهار (نام مستعار)، دختر ۱۲ ساله‌ای که با حس ناامنی بزرگ شده است همیشه ساکت، همیشه محتاط. از پدری می‌گوید که حضور دارد، اما فقط برای کنترل! “بابام نمی‌ذاره مامانم بره سر کار. می‌گه لازم نیست، ولی به جاش ما رو می‌فرسته دستفروشی. باید از صبح تا شب توی خیابون وایسیم”
خانه برای بهار نه فقط بی‌مهر، که بی‌پناه هم بوده
“مامانم همیشه می‌گه باید ظرفا رو بشوری. هیچ‌وقت بهم نگفت که دوستم داره. همیشه یا عصبانیه یا ساکت. بابامم اگه چیزی بخوام، عصبانی می‌شه و کتک‌مون می‌زنه.”
در جلسات درمان، نگاه بهار بیشتر از حرف‌هایش فریاد می‌زد.
چشم‌هایی که مدام دنبال تایید بودند، به دنبال این که اگر الان حرف بزنم، طرد نمی‌شوم؟ اگر بگویم چه می‌خواهم، دوباره دعوا نمی‌شود؟ وقتی درباره برادر کوچکش حرف زد، صدایش برای لحظه‌ای شکست: “وقتی کتک می‌خورم، فقط نگام می‌کنه…نمی‌دونه چی‌کار کنه. اون نگاه هنوزم تو ذهنمه گاهی حس می کنم نیاز دارم کسی باشه که فقط بهم اخم نکنه….”
بهار اول جلسات، تقریباً حرف نمی‌زد. جمله‌هایش را نصفه نیمه می‌گذاشت. بارها گفته بود:
“بی‌خیال”، اما در جلسات درمان فهمیدم پشت این بی‌خیال‌ها چه چیزی نهفته است: ترس از دوست‌نداشته‌شدن، از اشتباه‌بودن.
ما فقط با او کار نکردیم. خانواده‌اش هم دعوت شدند به جلسات. مادری که زیر فشار روانی، فقر و رابطه کنترل‌گرانه فرسوده شده بود. پدری که محبت‌کردن بلد نبود، اما قدرت کنترل رو به‌خوبی می‌شناخت.
در جلسات خانوادگی، کم‌کم گفت‌وگو شکل گرفت. آهسته، ولی رو به بهبود
حالا…بهار هنوز می‌ترسد ولی پنهان نمی‌شود، هنوز هم وقتی درباره خودش حرف می‌زند، نگاهش نگران می‌شود.
اما حالا یاد گرفته است داشتن خواسته‌ای، اشک ریختن، و احساساتی بودن، دلیل طرد شدن نیست.
بهار حالا نقاشی می‌کشد، گاهی صدای خودش رو ضبط می‌کند. می‌خندد، سوال می‌پرسد، و گاهی از دوست‌هایش می‌گوید.
هنوز هم نگاه می‌کند… اما حالا با امید، امید به این که کسی هست که صدایش رو می‌شنود حتی اگر صدایش هنوز می‌لرزد.

دختر جوانی پر از شور، از آن‌هایی که چشم‌هایشان برق می‌زند وقتی از رؤیاهایشان حرف می‌زنند. در دلش رویاهای بلندی می‌پروراند—از استایل‌های مد روز تا ساختن دنیایی که در آن، خودش باشد، بی‌نیاز از تأیید. اما دنیا برای زهره همیشه این‌قدر رنگی نبود.
او در خانواده‌ای چشم به دنیا گشود که از نظر مالی کم نداشتند، اما چیزی به نام «ثبات» خیلی زود از خانه‌شان کوچ کرد. پدری که به دام اعتیاد افتاد، آرام‌آرام نه‌فقط دارایی‌ها، بلکه حرمت خانه را هم دود کرد و به هوا فرستاد. محبت، امنیت، خوراک، پوشاک… همه چیز رنگ حسرت گرفت. مادر، خسته از جنگ با زندگی و بیماری‌های اعصاب و روان، کم‌کم سایه‌ای شد از زنی که زمانی شاید لبخند هم می‌زد.
زهره نوزده ساله شد. نهال امید در دلش هنوز سرک می‌کشید، اما خاکی که در آن ریشه دوانده بود، ترک‌خورده و بی‌جان بود. خانواده‌اش درک نمی‌کردند دختری در این سن چطور می‌خواهد خودش تصمیم بگیرد، لباس انتخاب کند، یا حتی آرزو کند. میان دعواهای روزمره و فشارهای روانی، هرروز بخشی از زهره خاموش می‌شد.
خانه دیگر «خانه» نبود. تاریکی و خشونت از در و دیوار می‌بارید. جایی برای تنفس نمانده بود، چه رسد به رویا. زهره تصمیمش را گرفت؛ فرار. با چمدانی از درد، و قلبی لبریز از امیدی لرزان، خانه را ترک کرد، شاید برای رسیدن به همان خوشبختی که همیشه سهم دیگران بود.
ده‌ها پسر، هرکدام با قول و لبخند و رؤیای نجات آمدند. یکی‌شان، تنها یکی، دل زهره را لرزاند. او همان بود که گفت: «من می‌فهممت، با من بیا تا دنیاتو عوض کنم.» اما دنیا، به سیاق همیشگی‌اش، باز هم روی تلخش را نشان داد. زهره در نهایت نه به خوشبختی رسید، نه به آرامش—بلکه به بیمارستان روان‌پزشکی رسید. جایی که روحش را مثل نسخه‌ای دارویی دسته‌بندی کردند. و او… ماند و تنها شد.
بدون خانواده، بدون دوست، بدون پناه.و در انتها زهره، تنها و زخمی، از سرزمینی که در آن بزرگ شده بود، به افغانستان بازگردانده شد—جایی که شاید فقط در شناسنامه‌اش خانه‌اش بود، نه در قلبش.
زهره رفت…نه فقط از ایران، بلکه از تمام آن چیزی که روزی برایش “زندگی” معنا می‌داد.

تحلیل جامعه‌شناختی قتل‌های ناموسی اخیر در ایران و واکنش اجتماعی

نگاهی به دلایل قتل ناموسی در ملأعام و سکوت تماشاگران

قتل‌های ناموسی، به‌ویژه آن‌هایی که در ملأعام و در برابر چشمان ناظران خاموش رخ می‌دهند، تنها یک تراژدی فردی نیستند؛ آن‌ها نماد فریادهای خفه‌شده‌ ساختارهایی معیوب‌اند: از قانون گرفته تا فرهنگ، از آموزش تا وجدان جمعی. در سال‌های اخیر، با رشد شبکه‌های اجتماعی اخبار خشونت و قتل زنان باعث بازتاب بیشتر این خشونت‌های عریان علیه زنان شده. قتل‌هایی که نه‌تنها با خونسردی اجرا می‌شوند، بلکه گاه توسط تماشاگرانی بی‌تفاوت نیز همراهی می‌شوند. چرا جامعه ما به این نقطه رسیده است؟

۱. مردسالاری نهادینه‌شده و تملک زن به عنوان «ناموس»

در بسیاری از فرهنگ‌های سنتی، «ناموس» مفهومی‌ست که زن را نه یک فرد با هویت مستقل، بلکه مایملک خانواده—به‌ویژه مردان—تعریف می‌کند. در چنین فرهنگی، زن بودن خود به‌تنهایی می‌تواند جرم تلقی شود اگر که با هنجارهای تعیین‌شده سازگار نباشد. قتل‌هایی که با عنوان “ناموسی” انجام می‌شوند، دقیقاً در همین بستر رخ می‌دهند: حفظ کنترل، حفظ قدرت، و حفظ “آبرو” از طریق حذف.

این نگاه زمانی خطرناک‌تر می‌شود که قانون نیز به آن مشروعیت ببخشد. ماده‌هایی در قانون مجازات اسلامی که به پدران یا اولیای دم اجازه می‌دهند با مجازات حداقلی فرزندان خود را به قتل برسانند، عملاً نه‌تنها بازدارنده نیستند، بلکه زمینه‌ساز تکرارند.

۲. فروپاشی سرمایه اجتماعی و سکوت جمعی

یکی از وجوه تکان‌دهنده قتل‌های اخیر، سکوت رهگذران است؛ کسانی که شاهد صحنه قتل‌اند اما مداخله نمی‌کنند، تنها نظاره می‌کنند، یا در نهایت فیلم می‌گیرند. این سکوت، یک پدیده اجتماعی پیچیده است. در جامعه‌شناسی، آن را می‌توان به “فروپاشی سرمایه اجتماعی”، “اتمیزه شدن روابط انسانی” و “بی‌تفاوتی شهری” نسبت داد. جامعه‌ای که در آن اعتماد، حس تعلق و مسئولیت‌پذیری جمعی تضعیف شده، شهروندانی منفعل می‌سازد که نه از سر بی‌رحمی، بلکه از سر ترس، بی‌اعتمادی یا بی‌قدرتی سکوت می‌کنند.

ما در حال زیستن در جامعه‌ای هستیم که در آن «رنج دیگری» به امری خصوصی، غریبه و خارج از حوزه‌ مسئولیت من و تو تبدیل شده است.

۳. خشونت در لایه‌های پنهان جامعه

خشونت علیه زنان همیشه آشکار و رسانه‌ای نیست. بسیاری از زنان، هر روز در خانه، محل کار یا جامعه، خشونت روانی، اقتصادی یا فیزیکی را تجربه می‌کنند بی‌آنکه صدایی برای فریاد داشته باشند. قتل تنها قله یک کوه یخی‌ست که پایه‌اش را سال‌ها سکوت، انکار، شرم و تبعیض ساخته است. این قتل‌ها ناگهانی رخ نمی‌دهند؛ آن‌ها آخرین پرده از نمایشی هستند که از کودکی شروع شده و در نبود حمایت قانونی و اجتماعی، پایانش را مرگ می‌نویسد.

۴. بحران آموزش و ضعف سیاست‌گذاری

نهادهای آموزشی در ایران هنوز آموزش‌های بنیادین مربوط به جنسیت، روابط انسانی، مهارت‌های حل تعارض، مرزهای شخصی، و مفهوم خشونت را به نسل جوان ارائه نمی‌دهند. از سوی دیگر، نظام حقوقی نیز سال‌هاست لایحه‌های مقابله با خشونت علیه زنان را پشت درهای بسته متوقف نگه داشته است. حاصل این دو نارسایی، تربیت شهروندانی‌ست که خشونت را امری طبیعی، زن را فرودست، و سکوت را عاقلانه می‌پندارند.

۵. مسئولیت جمعی: از نظاره تا اقدام

نمی‌توان مسئولیت چنین فجایعی را تنها بر گردن قاتلان انداخت. هر نهاد، قانون‌گذار، آموزگار، والد و رسانه‌ای که با سکوت یا بی‌عملی از کنار خشونت گذشته، بخشی از این چرخه بوده است. تغییر، تنها با قانون یا تنها با فرهنگ‌سازی رخ نمی‌دهد؛ تغییر، نیازمند بازنگری ساختارهای قدرت، آموزش‌های اجتماعی فراگیر، و تربیت نسلی‌ست که نه قربانی خشونت شود، نه ناظر خاموش آن.

در پایان، قتل‌های ناموسی، تنها کشتن یک فرد نیستند؛ آن‌ها حذف صدایی‌اند که قرار بود دیده و شنیده شود. آن‌ها یادآور ناتوانی جامعه در محافظت از ضعیف‌ترین حلقه‌های خودند. و تا زمانی که این چرخه متوقف نشود، نمی‌توان از جامعه‌ای انسانی، ایمن و عادلانه سخن گفت.

جنگ دشمن زندگی است، و کودکان نخستین قربانیان آن هستند.
تجربه‌های تلخ تاریخ نشان داده است که در هر جنگی، کودکان بیش از همه آسیب می‌بینند؛ از جان‌باختن و جراحت‌های جسمی تا آوارگی، محرومیت از آموزش، بحران‌های عاطفی و روانی، سوءتغذیه و نابودی آینده‌ای که حق طبیعی آن‌هاست.
هر گونه جنگ‌افروزی در ایران، منطقه و جهان، محکوم است. برای عبور از بحران‌های موجود و پیشگیری از فرو غلطیدن در یک فاجعه انسانی، کشور نیازمند سیاست‌هایی است که بتواند با اتکا به خرد جمعی، عدالت اجتماعی، شفافیت و تامین آزادی‌های اساسی، مردم را حول محور زندگی و آینده‌ای بهتر متحد کند.
اکنون بیش از هر زمان دیگر نیاز داریم صدای کودکان باشیم؛ صدای نسلی که اگر امروز به آن‌ها فکر نکنیم، فردا هیچ آینده‌ای نخواهند داشت.
زندگی، حق مسلم همه کودکان است. آینده‌ای بدون جنگ، خشونت و ویرانی