نگاهی به وضعيت بهداشت زنان بعد از بحرانهای طبيعی

آيا سيل امري جنسيتي است؟ اين سوالي است كه سعي داريم از مناظر مختلف به ان بپردازيم. متاسفانه نبود ادبيات از يك سو و نداشتن تجربه اي اين چنين گسترده در بحرانهاي طبيعي پاسخ اين سوال را سختر مي كند.در مصاحبه پيش رو با سيمين كاظمي پزشك و جامعه شناس تلاش كرديم به رابطه بهداشت ،جنسيت و بحران بپردازيم.

ايا بعد از بحرانهاي طبيعي ،بهداشت امري جنسيتي محسوب مي شود؟

بعد از حوادث طبیعی مثل زلزله و سیل به دلیل خروج از وضعیت عادی وفقدان دسترسی به امکانات بهداشتی، مسأله بهداشت و سلامت هم به سایرمسائل آسیب دیدگان اضافه می شود که ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی دارد. اینکه آیا بهداشت در بحران های طبیعی امر جنسیتی است یا خیر، ازدو منظر پزشکی و اجتماعی قابل بحث است. از منظر پزشکی مشخصاً زنان باردار بیش از دیگران در معرض آسیب قرار دارند و ممکن است دچارمشکلاتی شوند که سلامت آنها و جنین را تهدید می کند، بنابراین نیازمندمراقبت هستند. از منظر اجتماعی، آسیب پذیری افراد از بحران های طبیعی،متأثر از ویژگی های دموگرافیک و اقتصادی و اجتماعی است. از این روآسیب پذیری زنان و مردان توسط وضعیت کلی آنها در شرایط پیش از فاجعه تعیین می شود. در واقع سطح برابری جنسیتی در جامعه است که آسیب پذيري بعدی هر جنس را تعیین می کند. در جامعه ای که نیازهای بهداشتی وسلامت زنان شامل جسمی، روانی و اجتماعی نادیده گرفته می شود، ووضعیت سلامت مطلوبی نداشته باشند، قابل انتظار است که زنان در شرایطبحرانی وضعیت بدتری نسبت به مردان داشته باشند. وقتی شرایط اقتصادی و اجتماعی نامطلوب باشد، تأثیر متغیر جنسیت بیشتر قابل ملاحظه است،چنانکه زنان در جوامع فقیر و روستایی در هنگام فجایع طبیعی مشکلات بيشتر و عمیق تری دارند. نکته دیگر آن است که نقش های جنسیتی در تجربه  مرگ و میر یا عوارض ناشی از بحران های طبیعی تأثیر دارد. بعضي مطالعات نشان می دهند، در حوادثی مثل سیل زنان بیشتر عوارض را تجربه می کنند ولی مردان بیشتر در معرض مرگ و میر هستند؛ چون بر اساسنقش های جنسیتی مردان ممکن است، بیشتر از زنان در موقعیت هاي خطرساز قرار بگیرند.

در زمان بحرانهاي طبيعي  ان هم از نوع سيل زنان و كودكان در معرض چه بيماري هايي قرار مي گيرند و چگونه مي توان از اين بيماري ها پيشگيري كرد؟ آيا بيماري هايي خاص زنان هست كه با سيل به صورت واگير دار منتقل شود؟

بیماریهایی که مشخصاً در هنگام سیل و بعد از آن رخ می دهد، شامل بيماري هاي عفونی و انگلی هستند. در هنگام سیل احتمال ابتلا به انواع اسهال های عفونی، هپاتیت A ، E وبیماریهایی که راه انتقال مدفوعی-دهانی دارند و مالاریا بیشتر می شود. علاوه بر آن، از آنجا که در هنگام سیل دسترسی به خدمات مراقبت سلامت کمتر می شود، ممکن است کسانی که بیماری های مزمن مثل دیابت، بیماری های قلبی عروقی و … داشته اند، نیزبیماری شان از کنترل خارج شود. این بیماری ها و مشکلات برای همه افرادساکن مناطق آسیب دیده، فارغ از جنسیت شان، مطرح است. اگر بخواهیم بهطور خاص به مشکلات سلامت زنان بپردازیم ، مطالعات صورت گرفته نشانداده، زنان و کودکان ممکن است بیشتر دچار سوءتغذیه شوند. زنان ممکن است خشونت های جسمی و جنسی بیشتری را تجربه کنند. در موردمشکلات روانی اختلاف نظر وجود دارد، برخی مطالعات می گوید زنان بیشتردچار اضطراب، افسردگی و اختلال استرس بعد از سانحه می شوند، ولي مطالعات دیگر تفاوت معنی داری از این نظر بین زنان و مردان مشاهده نکرده اند. این را باید اضافه کرد که ممکن است زنان بیش از مردان تمایل به گزارش مشکلات روانی شان داشته باشند. مشکل دیگری که در هنگام بحرانهای طبیعی ممکن است رخ بدهد، حاملگی ناخواسته به علت فقدان دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری است.

عفونت های دستگاه تناسلی واگیردار از طریق سیلاب منتقل نمی شوند و راه انتقال آنها عموماً تماس جنسی است. اما به هر حال با فقدان شرایط و لوازم بهداشتی ممکن است زمینه برای ابتلا به بعضی عفونت های تناسلی وادراری و بیماریهایی مثل ایدز بیشتر شود. رابطه جنسی محافظت نشده،وضعیت شستشوی نامناسب و … از جمله شرایط مساعد کننده هستند.

برای پیشگیری از هر یک از این مشکلات لازم است، تدبیری متناسب با آن اندیشیده شود. مشخصاً لازم است اقدامات بازسازی مناطق آسیب دیده بهسرعت انجام شود و مردم به شرایط عادی زندگی بازگردند، بهسازی محیط انجام شود، نیازهای تغذیه ای جمعیت برآورده شود. مشخصا در مورد زنان لازم است، اقلام بهداشتی و دارویی و وسایل پیشگیری از بارداری بر حسب نياز فراهم شود. به مساله خشونت خانگی در زمان فجایع طبیعی توجه شود وشرایطی برای محافظت از زنان خشونت دیده فراهم شود، حمایت روانی واجتماعی از سیل زدگان به طور مستمر صورت گیرد.

ايا در وزرات بهداشت دستورالعمل براي حضور پزشكان زن در شرايط بحران وجود دارد؟ و ايا پزشكان زن مانند مردان به اين مناطق اعزام مي شوند؟

گزارشی از تعداد زنان پزشک، پرستار، ماما، روانشناس و مددکار در مناطق سیل زده و اینکه آیا تعداد شان متناسب با جمعیت این مناطق است، دردست نیست. اما از اخبار و شواهد برمی آید که زنان نیز در رشته های یادشده در حال امدادرسانی و ارائه خدمات هستند. بخشی از اینها همان نیروهای ثابت و مقیم استان های سیل زده هستند و بخشی هم کسانی هستند که در قالب تیم های امداد یا به طور داوطلبانه به مناطق سیل زده رفته اند. در اطلاعیه هایی که برای اعلام همکاری منتشر می شود، معمولاًمحدودیت جنسیتی اعمال نمی شود و افراد از زن و مرد می توانند داوطلب شوند. اینکه زنان تا چه میزان داوطلب امدادرسانی و ارائه خدمت در مناطق آسیب دیده هستند، نامشخص است.